Karanlık, ayrılık, canavar, hayvan, doktor, ölüm korkusu ve daha fazlası… Bu korkular size kendi hayat deneyimlerinizden ya da çocuğunuzdan tanıdık geliyor olabilir. Korku, herkesin hayatında bir şekilde deneyimlediği temel bir duygudur. Olumsuz ve istenmeyen bir duygu olarak düşünülse de aslında korkunun pek çok işlevi vardır. Tehlikelere karşı tedbir almayı ve tehditlerden kaçınmayı sağladığından hayatımızı sürdürmemiz için önemli bir yer tutar.
Çocuklar gelişim süreçleri boyunca zaman zaman korkular yaşayabilir. Bu korkular çocuğun içinde bulunduğu gelişim döneminin özelliklerine göre değişebilir. Örneğin, yeni doğanlar yüksek sesten, 1 yaşındaki bir bebek yabancılardan korkabilir, 3 yaşındaki bir çocuk canavarlardan, 5 yaşındaki bir çocuk karanlıktan korkabilir.
Çocukların yaşadığı korkuların çeşitli nedenleri vardır. Kimi çocuk yeterince bilgi sahibi olmadığı için, kimi çocuk olumsuz bir deneyim yaşadığı için, kimi çocuk ise çevresindeki insanların korkularına tanık olduğu için korku geliştirebilir.
Bu yazımızda çocukluk döneminde sıklıkla görülen korkuları, bu korkuların olası nedenlerini ve korkuları olan çocuğunuza nasıl destek olabileceğinize dair önerilerimizi paylaşıyoruz.
Çocuklarda Sık Görülen Korkular
Ayrılık
Fiziksel korkular (yüzmek vb.)
Çevresel korkular (hayvanlar vb.)
Medikal korkular (doktor vb.)
Bilinmeyenle ilgili korkular (ölüm vb.)
Hayali korkular (canavar vb.)
Çocukluk Korkularının Nedenleri
Bilgi Eksikliğinden Kaynaklanan Korkular
Gök gürültüsü, şimşek gibi doğa olayları veya tuvalet, elektrik süpürgesi, çamaşır makinası vb. çocuklar için anlaşılması güç olabilir. Bunların nedenleri ve nasıl gerçekleştiği hakkında bilgi eksikliği çocuklarda korkulara sebep olabilir.
Örneğin; sifonu çekince suyla birlikte kendisinin de yok olacağından korkmak
Olumsuz Deneyimlerden Kaynaklanan Korkular
Kazalar, yaralanmalar, hayvan saldırıları, medikal süreçler gibi travmatik deneyimler çocuklarda görülen korkuların sebeplerinden biri olabilir.
Örneğin; denizde boğulma tehlikesi geçirdikten sonra denizden ve yüzmekten korkmak
Başkalarından Edinilen Korkular
Çocuklar ebeveynlerinin ya da yakın çevresindeki kişilerin duygu ve davranışlarını gözlemler ve onların korkularını edinebilirler.
Örneğin; babasının böceklerden korktuğunu gören bir çocuk böceklerin tehlikeli olduğuna dair bir inanç geliştirir ve böceklerden korkmaya başlar.
İlişkilendirmeden Kaynaklanan Korkular
Çocuklar deneyimledikleri korkutucu bir olayı başka bir olay veya nesne ile ilişkilendirebilir. Bunun sonucunda çocuklar ilişkilendirdikleri diğer olaya/nesneye karşı korku hissedebilir.
Örneğin; parkta oynarken gök gürültüsü duyan bir çocuk duyduğu bu sesi park ile ilişkilendirebilir ve parka gitmekten korkabilir.
Hayal Gücünden Kaynaklanan Korkular
Okul öncesi dönemde gelişen sembolik düşünme becerisi ile hayal gücü de kendisini gösterir. Çocuklar hayal ile gerçeği ayırt etmekte zorlanır ve olayları büyütme eğilimi gösterebilir.
Örneğin; canavar, hayalet, zombi korkusu
Varoluşsal Korkular
Okul öncesi dönemde çocuklar ölüme dair bir farkındalık geliştirmeye başlar. Yaşam ve ölüm gibi kavramları anlamaya çalışan çocuklar bu süreçte zorlanabilir ve varoluşsal korkular gösterebilir. “Ölünce ne olur?”, “Sen de ölecek misin?” gibi sorular sorabilir.
Örneğin; ölüm farkındalığı sonrası çocuğun birden hastalanmaktan korkması veya daha önce sevdiği canavar öyküsünden korkmaya başlaması
Sembolik Korkular
Çocuklar ifade etmekte zorlandıkları tehditkar bir olay sonucu çeşitli sembolik korkular edinebilir. Gerçek korkusunu dile getiremeyen çocuk bu korkusunu sembolik bir şekilde ortaya koyar.
Örneğin; kardeş doğumu sonrası ortaya çıkan canavar korkusu aslında çocuğun anne babasını kaybetme korkusunu ifade edebilir.
Korkuları Olan Çocuğuma Nasıl Destek Olabilirim?
1. Çocuğunuzun duygularını ifade etmesine izin verin. Korkularını dinleyin, onu anlamaya ve yardımcı olmaya çalıştığınızı hissettirin.
2. “Erkekler korkmaz”, “Büyüdün artık korkma”, “Korkacak bir şey yok” gibi söylemlerden kaçının.
3. Ağlama, gülme gibi duygu ifadelerine alan açın. Bunlar gerilimi boşaltma mekanizmalarıdır.
4. Korkunun nedenlerini bulmaya çalışın. Korkunun geliştiği dönemde önemli bir olay veya değişiklik olup olmadığını düşünün.
5. Korkuyu yok etmek yerine duygu düzenleme yöntemlerini ve kaynaklarını çocuğunuzla beraber bulmaya çalışın.
6. Korkularının nedeni bilgi eksikliği olabilir. Örneğin, şimşeğin neden ve nasıl olduğunu birlikte araştırıp öğrenebilirsiniz.
7. Çocuğunuza güvende olduğunuza dair mesajlar verin. İhtiyaç duyarsa güvenlik tedbirlerinizi anlatabilirsiniz.
8. Korku yaşadığında ona nasıl yardımcı olabileceğinizi sorabilirsiniz. (Örn: “Korkunun azalması, daha iyi hissetmen için ne yapabilirim?”)
9. Çocuğunuzun izlediği içeriklere (video, oyun, çizgi film, film, TV) dikkat edin. Çocuğunuzun yaşına uygun, eğitici içerikler izlediğinden emin olun. Ekran saatine siz de eşlik ederek hem çocuğunuzun izlediği içerikleri takip edebilir hem de bu sürenin etkileşim içinde geçmesini sağlayabilirsiniz.
10. Çocuğunuzla mümkün olduğu kadar kaliteli zaman geçirdiğinizden, ilginizi ve dikkatinizi ona verdiğinizden, paylaşımda bulunduğunuzdan emin olun.
Oyun ve Aktivite Önerileri
1. Çocuğunuzla birlikte Korkuyla Başa Çıkma Planı hazırlayabilirsiniz. Çocuğunuzun korkularını listeleyip bunları yönetmede yardımcı olabilecek yöntemleri ekleyebilirsiniz. (Örn: korkunun nedenini belirlemek, derin nefes alıp verip 10’a kadar saymak, yardım istemek, güvenli yer hayal etmek vb.)
2. Çocuğunuz korkusunun resmini yapabilir. Resmi hakkında konuşabilir, çizdiklerini ifade etmesini teşvik edebilirsiniz. Resmine isim verebilir, komikleştirebilir, isterse buruşturup çöpe atabilirsiniz.
3. Duyusal farkındalık çalışmaları yapabilirsiniz. Dikkatini çevresine verip o an dokunabildiği, duyabildiği, görebildiği, koklayabildiği şeyleri bulmasına yardımcı olabilirsiniz. Bu becerinin gelişimi ile korku anında çevresine uyum sağlayabilir, ona iyi gelen şeyleri bulabilir.
4. Duygu çarkı ya da duygu termometresi yapabilirsiniz. Duygularını gösterip yoğunluğunu derecelendirmesini teşvik edebilirsiniz.
5. Çocuğunuz oyunda korkularını işleme fırsatı bulabilir. Sembolik oyun oynama fırsatı verin.
6. Çocuğunuzla birlikte canlandırma oyunları oynayabilirsiniz. Korktuğu şeyin rolüne girip onun taklidini yapabilir, onu komikleştirebilirsiniz.
7. Çocuğunuzun fiziksel olarak aktif olmasını destekleyin. Zıplamak, koşmak, doğada ya da parkta oynamak onu rahatlatacaktır.
8. Oyun hamuru, kil, kum gibi materyallerle oynamasını teşvik edebilirsiniz.
9. Korku ve duygular temalı hikaye kitapları ve aktivite kitapları edinebilirsiniz. Korkuları olan çocuklar için hazırladığımız kitap önerilerine ulaşmak için bu yazımızı okuyabilirsiniz.
Kaynakça
İrem Polat, “Çocukluk Çağı Korkuları” seminer notları
Solter, A. J. (2012). Çocuğunuza kulak verin. (Çev. A. Cebenoyan). İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık, (Orijinal yayın tarihi, 1989).
Thomas, B. (2020). Çocuklar için duygularla iletişim becerileri. (Çev. D. Ağar). İstanbul: Sola Unitas Yayınları – Sola Kidz, (Orijinal yayın tarihi, 2016).
Çocuğunuzun korkuları azalmıyor ve hayatını olumsuz yönde etkiliyorsa Kidzi uzman psikologlarından destek alabilirsiniz. Kidzi uzmanları ile çocuğunuzun korkularına yönelik uygun yaklaşımı bulabilirsiniz.
Cansu Gökbalkan
Uzman Gelişim Psikoloğu
