Günümüzde çocuklar ve yetişkinler dahil olmak üzere hepimiz hem fiziksel sağlığımızı hem de ruh sağlığımızı zorlayıcı pek çok deneyim yaşıyoruz. Bu şartlar altında elinizden geldiğince çocuğunuzu korumaya çalışıyor olabilirsiniz. Çocuğunuzu stresten ve zorluklardan tamamen korumak mümkün olmasa da psikolojik olarak sağlam ve toparlanma becerisi edinmiş çocuklar yetiştirmek mümkündür. Bu yazımızda çocuğunuzun psikolojik sağlamlık kazanması ve güçlenmesi için neler yapabileceğinize dair öneriler sunuyoruz.
Psikolojik Sağlamlık (Rezilyans) Nedir?
Psikolojik sağlamlık, dayanıklılık, esneklik ve toparlanabilme becerisi gibi pek çok terime karşılık gelmektedir. Bu becerilerin gelişmesi ile
– zorlu koşullara uyum sağlayabilir,
– stres ve travma gibi olumsuzluklar ile baş edebilir,
– bize iyi gelen kaynaklarımızı fark edip kullanabilir,
– zorlayıcı deneyimlerden sonra gelişebilir ve olumlu işleyişi sürdürebiliriz.
Psikolojik Sağlamlığı Belirleyen Özellikler
Psikolojik sağlamlığın gelişimini etkileyen pek çok özellik vardır. Bu özelliklerin bir kısmı doğuştan gelse de önemli bir kısmı çocukluktan itibaren edinilen deneyimler ile şekillenmektedir.
- Çocuğa ait özellikler: Mizaç, bilişsel kapasite, olumlu bakış açısı, problem çözme becerileri, öz saygı, öz yeterlilik, duygusal zeka, aktif yaşam, mizah, özerklik, empati
- Sosyal/Ailevi özellikler: Bakım veren kişi ile güvenli bağlanma, destekleyici aile ilişkileri, ebeveynler arası uyum, etkili ebeveyn tutumları, olumlu arkadaş ilişkileri, sağlıklı kardeş ilişkileri, sosyal yetkinlik
- Çevresel özellikler: Güvenli yaşam alanı, olumlu okul ortamı, okul dışı etkinliklere ulaşım, destekleyici geniş aile, olumlu mentor/rol modeller
Çocuğumun Psikolojik Sağlamlık Kazanmasına Nasıl Destek Olabilirim?
Çocuğunuzla güçlü bir duygusal bağ kurun.
Çocuğunuza kulak vererek onun ihtiyaçlarını ve duygularını anlayabilirsiniz. Destekleyici bir tutum ile yaklaşıp duygularını ve düşüncelerini paylaşmasını teşvik edebilirsiniz. Çocuğunuzla birebir vakit geçirmeye çalışabilirsiniz. Teknolojik aletleri bir kenara koyup dikkatinizi ve ilginizi çocuğunuza vererek birlikte oyun ya da aktivite zamanı oluşturabilirsiniz.
Deneyerek öğrenmesi için alan tanıyın.
“Aman çocuğum kirlenmesin, düşmesin, hata yapmasın” diye düşünerek çocuğunuzun yeni şeyler denemesini engelliyor olabilirsiniz. Çocuklar riskten kaçındıklarında zorluklarla başa çıkmak için yeterince güçlü olmadıkları mesajını içselleştirirler. Bunun yerine çocuğunuzun sağlıklı riskler alması ve deneme yanılma yoluyla öğrenmesi için alan verebilirsiniz. Yeni bir sporu denemek, bir akranıyla sohbet başlatmak gibi yenilikler ile konfor alanının biraz dışına çıkmasını teşvik edebilirsiniz.
Çocuğunuzun sorunlarını onun yerine düzeltmeyin.
Çocuğunuz bir zorlukla karşılaştığında pek çok ebeveyn sorunu hemen çözerek çocuklarına yardımcı olmaya çalışır. Bunun yerine ilk olarak çocuğunuzun sorununu kendi başına çözmesi için fırsat verebilirsiniz. Örneğin, legolardan kule yapmakta zorlanan çocuğunuzu gördüğünüzde legoları elinden alıp kuleyi onun yerine yapmayın. Çocuğunuzun deneyerek nasıl yapabileceğini bulmasına fırsat verin. Eğer çocuğunuz denemesine rağmen yapamıyorsa, sizden yardım isteyebilir. Sözel olarak nasıl yapabileceğini anlatabilirsiniz. Eğer yine yapamıyorsa, o zaman gösterebilirsiniz.
Problem çözme becerilerini destekleyin.
Çocuğunuz bir problemle karşılaştığında direkt onun yerine yapmak ya da ona ne yapması gerektiğini söylemek yerine bazı yöntemler ile problem çözme becerilerini destekleyebilirsiniz. Çocuğunuza problemi nasıl çözebileceğine dair sorular sorabilir, beyin fırtınası yapabilirsiniz. Çocuğunuz bir liste oluşturup her bir çözümün artılarını ve eksilerini düşünerek karar verebilir.
Duygu koçu ebeveyn olmaya çalışın.
Çocuğunuzun duygularını fark edip adlandırabilirsiniz. Bu şekilde onu gördüğünüzü ve anladığınızı hissedebilirsiniz.
Duygu düzenleme yöntemlerini birlikte keşfedin.
Zor duygularla başa çıkmak için neler yapabileceği konusunda alternatiflerini keşfedebilirsiniz. Nelerin kendisine iyi geldiğini bulmak için çocuğunuzu cesaretlendirebilirsiniz. Örneğin, nefes ve farkındalık egzersizleri, koşmak, zıplamak, duş almak, bir battaniyeye ya da pelüş oyuncağa sarılmak, hobiye zaman ayırmak, güvendiği biriyle konuşmak, sevdikleriyle zaman geçirmek, yardım istemek vb.
- Hatalarıyla birlikte kabul edin.
Hataları ve başarısızlıkları yetersizlik olarak gören çocuk psikolojik sağlamlık geliştirmekte zorlanır. Bu nedenle, tıpkı sizin gibi çocuğunuzun da hata yapabileceğini hatırlamanız önemlidir. Sonuca ve performansa odaklanmak yerine çocuğunuzun gelişimine ve çabasına odaklanabilirsiniz. Hatalarını da kabullenip bu hatadan neler öğrenebileceğine ve bir sonraki sefer neleri farklı yapabileceğine odaklanmasına yardımcı olabilirsiniz.
Güçlü yönlerini fark edin.
Çocuğunuzun güçlü yönlerinin neler olduğunu fark etmeye çalışın. Güçlü yönlerini onun da görmesini sağlayabilirsiniz. Çocuğunuzu cesaretlendirmeniz, desteklemeniz ve çabasını övmeniz psikolojik sağlamlık becerilerinin gelişmesi için önemlidir.
Gelişim düzeyine uygun sorumluluklar almasını teşvik edin.
Çocuğunuzun yaşına ve gelişim düzeyine uygun sorumluluklar verebilirsiniz. Ev işlerine onu da dahil edebilirsiniz. Oyuncaklarını toplaması, kıyafetlerini katlaması, çamaşırları ayırması gibi sorumluluklar verebilirsiniz.
- Örnek olun.
Psikolojik sağlamlık ve esneklik becerisini çocuğunuzda geliştirmenin en etkili yolu, ona model olmaktır. Siz de stresli ve zor koşullar altında etkili baş etme yöntemleri kullanarak, duygularınızı paylaşarak, problem çözme sürecinizden bahsederek çocuğunuza örnek olabilirsiniz.
Kaynakça
www.positivepsychology.com/resilience-in-children/
www.psycom.net/build-resilience-children
Her çocuk biriciktir. Kidzi uzman psikologları ile çocuğunuza uygun yaklaşımları öğrenebilir ve çocuğunuzun psikolojik olarak güçlenmesine yardımcı olabilirsiniz.
Kidzi’de ücretsiz ön görüşme randevusu alarak uzman gelişim psikoloğunuz ile tanışabilir, sizin ve çocuğunuzun ihtiyaçlarını belirleyebilirsiniz. Online ön görüşme sonrasında ihtiyacınız doğrultusunda danışmanlık seanslarınıza online ya da yüz yüze devam edebilirsiniz.
Cansu Gökbalkan
Uzman Gelişim Psikoloğu
